Книжная полка Сохранить
Размер шрифта:
А
А
А
|  Шрифт:
Arial
Times
|  Интервал:
Стандартный
Средний
Большой
|  Цвет сайта:
Ц
Ц
Ц
Ц
Ц

Актуальные проблемы истории и культуры

Выпуск1 Европа: актуальные проблемы этнокультуры
Покупка
Артикул: 729301.01.99
Доступ онлайн
490 ₽
В корзину
В первый выпуск сборника вошли материалы Международной научно-практической конференции «Европа: актуальные проблемы эт-нокультуры». которая была проведена в г. Минске 25-26 мая 2017 г. в Институте истории НАН Беларуси при непосредственном участии Центра всеобщей истории и международных отношений. Географические рамки представленных результатов исследований отечественных и зарубежных специалистов включают такие регионы, как Западная. Центральная и Восточная Европа. Средняя Азия. Америка, Ближний Восток. Исторические границы исследований включают период эпохи Античности. Средних веков. Нового и Новейшего времени. Сборник будет интересен и актуален как для специалистов, так и для широкого круга читателей.
Актуальные проблемы истории и культуры : Выпуск1.Европа: актуальные проблемы этнокультуры : сборник научных трудов / Е.А. Александрович [и др.]. - Минск : Беларуская навука, 2019. - 390 с. - ISBN 978-985-08-2381-6. - Текст : электронный. - URL: https://znanium.com/catalog/product/1067957 (дата обращения: 26.04.2024). – Режим доступа: по подписке.
Фрагмент текстового слоя документа размещен для индексирующих роботов. Для полноценной работы с документом, пожалуйста, перейдите в ридер.

НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК БЕЛАРУСИ Институт истории



       АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ИСТОРИИ И КУЛЬТУРЫ СБОРНИК НАУЧНЫХ СТАТЕЙ

Основан в 2018 году


Выпуск 1




                Европа:




            ¹ актуальные проблемы этнокультуры








                        Минск
                        «Беларуская навука» 2018

УДК [94+008](082)


     В первый выпуск сборника вошли материалы Международной научно-практической конференции «Европа: актуальные проблемы этнокультуры», которая была проведена в г. Минске 25-26 мая 2017 г. в Институте истории НАН Беларуси при непосредственном участии Центра всеобщей истории и международных отношений. Географические рамки представленных результатов исследований отечественных и зарубежных специалистов включают такие регионы, как Западная, Центральная и Восточная Европа, Средняя Азия, Америка, Ближний Восток. Исторические границы исследований включают период эпохи Античности, Средних веков, Нового и Новейшего времени.
     Сборник будет интересен и актуален как для специалистов, так и для широкого круга читателей.

С о с т а в и т е л и:
Е. А. Александрович, Е. П. Гросс, О. И. Дернович, Е. А. Кривичанина, Т. А. Поповская
Р е д а к ц и о н н а я к о л л е г и я:
В. В. Данилович (главный редактор), В. В. Тугай, Е. А. Кривичанина (ответственный секретарь)
Р е ц е н з е н т ы:
академик НАН Беларуси М. П. Костюк, член-корреспондент НАН Беларуси М. Ф. Пилипенко, кандидат исторических наук С. А. Третьяк, доктор философии Джером Бакур, доктор философии Весна Марьянович

Издание подготовлено в рамках выполнения Государственной программы научных исследований на 2016—2020 гг. «Экономика и гуманитарное развитие белорусского общества» (научный руководитель — член-корреспондент НАН Беларуси, доктор исторических наук, профессор А. А. Коваленя), подпрограммы № 1 «История, духовная и материальная культура белорусского народа» («История и культура») (научные руководители — член-корреспондент НАН Беларуси, доктор исторических наук, профессор А. А. Коваленя, кандидат исторических наук, доцент В. В. Данилович), задания 1.1.05 «Всеобщая история. Беларусь и мир: международные отношения, дипломатия, диаспора» (научный руководитель — доктор исторических наук, профессор В. В. Тугай).







ISBN 978-985-08-2381-6

© НАН Беларуси, Институт истории, 2018
© Оформление. РУП «Издательский дом
                                          «Беларуская навука», 2018

        ПРЕДИСЛОВИЕ







   Проблема сохранения, трансформации и транслирования другим этнокультурных ценностей (этнокультура - это часть культуры этноса, которая воспринимается им самим и соседними народами как специфичная только для данного этноса, отличающая его от других) в условиях современной цивилизации является весьма актуальной. Существенное влияние на указанные процессы оказывают соседние этносы, попытка определения своего места и отличительных черт, борьба традиционного и инновационного, открытость экономики и формирование глобализированного общества. Находясь под влиянием указанных факторов, этнокультурные процессы постоянно видоизменяются.
   Сборник научных статей содержит материалы Международной научно-практической конференции «Европа: актуальные проблемы этнокультуры», которая была проведена в г. Минске 25-26 мая 2017 г. на базе Государственного научного учреждения «Институт истории Национальной академии наук Беларуси» при непосредственном участии Центра всеобщей истории и международных отношений.
   На территории Европы с глубокой древности проживали различные этносы - хранители уникальных культур и особенностей. Являясь очагом различных цивилизаций, данный регион интересен с точки зрения изучения взаимодействия, трансформации, поглощения и возникновения этнокультурных традиций.
   Изучение, оценка, обобщение данных процессов, а также возможность прогнозирования предполагают широкую научную дискуссию специалистов исторического, искусствоведческого, социо

3

логического профиля, специализирующихся на исследованиях разнообразных регионов на различных исторических этапах.
   Географические рамки представленных в ходе работы конференции результатов исследований отечественных и зарубежных специалистов включают такие отдаленные регионы, как Западная, Центральная и Восточная Европа, Средняя Азия, Америка, Ближний Восток. Организаторы конференции ставили своей целью отразить многоаспектность проблемы этнокультуры, актуальность которой нельзя ограничить одним регионом. Также были созданы условия, позволившие сделать некоторые сравнительные и обобщающие характеристики.
   Что касается исторических границ отобранных исследований, то они включают период эпохи Античности, Средних веков, Нового и Новейшего времени. Рассмотрение объекта исследования в его историческом развитии с учетом характерных для того или иного периода особенностей позволило проследить эволюцию этнокультурных традиций в широкой исторической перспективе.
   Открывают сборник статьи, представленные видными отечественными и зарубежными учеными, докторами и кандидатами наук, являющимися крупными специалистами в своих областях (В. В. Тугай, В. И. Шадыро, О. И. Дернович, В. Г. Циватый, С. В. Степанова и Е. А. Шлапеко). Также представлены доклады, озвученные в ходе работы конференции по следующим разделам: «Этнокультурные трансформации в истории Европы» и «История и культура Беларуси». В первом разделе содержатся новейшие достижения исследователей из Беларуси, России, Казахстана, Украины и Румынии, занимающихся проблемами этнокультурных трансформаций в различные периоды европейской истории. Во втором разделе - результаты научных изысканий знаковых событий отечественной истории.
   Оргкомитет выражает надежду, что представленный сборник научных статей будет интересен и актуален как для специалистов, так и для широкого круга читателей, будет способствовать дальнейшему развитию историко-этнокультурных исследований.

Р а з д е л 1

ЭТНОКУЛЬТУРНЫЕ ТРАНСФОРМАЦИИ В ИСТОРИИ ЕВРОПЫ






        У. В. Тугай

1нстытут г1сторы1 НАН Беларуа, г. М1нск

        СКЛАВЕНЫ 1АРДАНА:
        ДА ПЫТАННЯ ЭТН1ЧНАЙ 1ДЭНТЫФ1КАЦЫ1

   Перад тым, як разгледзець некаторыя eepcii i гшотэзы аб па-ходжанш славян, неабходна коратка адзначыць, што сярэдневяко-выя аутары не ведалi такога народа, як славяне, амаль да IX ст. i паведамлялi у сваiх леташсах толью аб склавшах (склавенах) i склавах. Тым не менш пры перакладзе iх прац мноыя пераклад-чыю паусямесна ужывалi менавгга тэрмш «славяне». Склавены (склавшы) як народ згадваюцца у леташсах з VI ст., аднак псторы-ю сцвярджаюць, што дадзены этношм юнуе яшчэ з антычных часоу. Раней, чым стаць славянам^ яны фiгуравалi пад рознымi этнош-мамг склавены (склавшы), скалоты, склавы, венеты, анты, сака-лiбы, i нават у асобных аутарау пад гетам^ готам^ скiфамi i г. д.
   У пачатку XXI ст. склалася некалью тэорый паходжання славян: сюфа-сармацкая, дунайская, вюла-одэрская, одэрска-дняпроуская, прыкарпацкая. На самай справе тэорый аб паходжанш славян значна больш i колькасць iх павялiчваецца з кожным артэфак-там, вывучаным даследчыкамг
   Остготсю псторык VI ст. н. э. 1ардан у сваёй вядомай працы «Гетыка» шша: «После поражения герулов Германарих двинул войско против венетов, которые хотя и были, однако, могущественны благодаря своей многочисленности и пробовали сначала

5

сопротивляться... Это и венеты... происходят от одного корня и ныне известны под тремя именами: венетов, антов, склавенов» [3, c. 119]. Далей псторык шша: «Хотя теперь по грехам нашим, они свирепствуют повсеместно, но тогда они подчинились власти Гер-манариха» [3, с. 19].
   Друп псторык VI ст. н. э. Пракошй з Кесарын таксама пага-нуу нам ашсанне склавенау [7, с. 5]. Гiсторыкамi прызнана, што этношм «склавены» упершыню ужываецца у VI ст. н. э. Этшчны тэрмш «склавены» ужываецца у сувязi з ашсаннем другога род-наснага этнасу - «венеты». На старонках сваёй працы 1ардан тройчы згадвае этшчны тэрмш «венеты». У першым выпадку найменне «венеты» ужываецца аутарам найбольш канкрэтна з указаннем тэрыторын рассялення гэтага племеш. 1ардан фшсуе вобласць рассялення «шматлюднага племеш («nation populosa») венетау», падкрэсшваючы працягласць занятых iмi прасторау, яюя цягнуцца ад вытокау Вгалы i Карпацгах узгорак да усходу i на поунач. 1ардан не цiкавiуся землямi на захад ад Вгалы, таму што ашсвау Скифию, якую ад Германн аддзяляе Вшла. Таму за-ходшм рубяжом венетау ён лiчыу менавгга гэтую раку.
   З поудня тэрыторыя венетау перасякалася Карпатамф на поу-нач i на усход, а таксама на пауднёвы усход яна прасщралася на далёки я i нявызначаныя прасторы.
   У прыведзеным у пачатку артыкула дакуменце, яю расказ-вае пра паход остгоцкага караля Эрманарыха, зноу падкрэслС ваецца iх шматлшасць i магутнасць: 1ардан сцвярджае, што яны (венеты) вядомы пад рознымi назвамф «галоуным чынам склаве-нау i антау» [3, c. 119].
   Для таго каб высветлщь паходжанне i этшчную прыналеж-насць склавенау, зробiм невялта экскурс у псторыю венетау, ягах лiчаць прамымi продкамi славян. Упершыню назва «венеты» сустракаецца у пстарычных крышцах не раней I ст. н. э., калi не лiчыць упамшанне Герадота пра энетау, што жывуць на узбя-рэжжы Адрыятычнага мора. Гэтыя раншя звестга вельмi скуд-ныя i амаль не характарызуюць венетау. Яны даюць толью маг-чымасць зрабщь выснову пра шматлшасць венецгах плямёнау i аб месцах iх рассялення.

6

   У геаграфiчных звестках часоу iMnepamapa Аугуста, так званых Пеуцшгеравых таблщах, назва «венеты» сустракаецца двойчы. Гэта не азначае, што аутары таблщ хацелi паказаць нейюя асоб-ныя венецюя вобласщ. Хутчэй за усё карта сведчыць аб вялнсай працягласщ тэрыторыф заселенай венетамн Шляхф яш прахо-дзЫ праз тэрыторыю, населеную венетамр перасякал^я некаль-к разоу, верагодна у розных месцах. Адзш з iх злучау вобласць венетау з вобласцю бастарнау у Карпатах, друН - з вобласцю дакау (па Пруце i шжшм Дуна^. Да звестак пра венетау адно-сяцца i працы Юлiя Цэзара, дзе ён згадвае пра племя венетау, якое межавала з галамi i якое ён перамог у марской бггве.
   Плшй Малодшы далучыу венетау да сарматау, яюя жылi у найбольш блiзкай да Германн частцы Сарматын, на В^ле [4, с. 97].
   Тацыт вагауся адносна вызначэння этшчнай прыналежнасщ венетау: щ прылiчыць iх да германцау, щ да сарматау? [9, с. 46]. З аднаго боку, ён прызнавау, што венеты запазычылi шмат чаго з норавау i вобразау жыцця бастарнау, яюя моцна перамяшалн ся шляхам шлюбау з сарматамф з другога боку, ён паведамляе пра таюя рысы побыту, яюя пераконваюць яго у германскай прыналежнасщ венетау: яны будуюць дамы, скарыстоуваюць шчы-ты, ахвотна перамяшчаюцца пешшу, прычым хутка.
   Пталямей паставiу венетау у рад «найвялшшых плямёнау», да яих аднёс пеукшау, бастарнау, яз^ау i раксаланау, амаксо-вiяу i аланау - склфау [8, с. 7]. 1х значнасць ён падкрэсл1у яшчэ указаннем на «плямёны меншыя», да яюх аднёс фшау i шш. Па Пталямею, месцам рассялення венетау было узбярэжжа Ве-нецкага залiва (Балтыйскага мора) у межах Еурапейскай Сар-матыф якая абмяжоувалася залiвам з поуначы i ракой В^тулай з захаду.
   Таюм чынам, можна зрабщь выснову пра шматлнсасць пля-мёнау венетау, вялнсую працягласць месцау iх рассялення i што яны склалi пауночны напрамак (ветку) усходняй групы славян-ск1\ плямёнау. На жаль, таюя вядомыя шсьменшкф як Пракошй, Агафш, Менандр, Фiафiлакт Омакатта, сведи яюх у большасщ выпадкау дакладныя, не ужылi у сваiх творах назвы венетау. Што адбылося? Дзе дзеуся вялнсасны народ?

7

    Аб паходжанн назвы «венеты» было нашсана ужо шмат, але шводнае з гэтых тлумачэнняу не атрымала перавагу. Таюм чынам, пытанне да гэтага часу застаецца не вырашаным.
    Славенсюя даследчыю лiчаць, што назва Veneti ёсць шшто шшае, як грэчаская форма наймення Sloveni. МенавГта праз ласка-выя формы Slovemci (цд Slovenbci) яно укарашлася як пастаяннае у некаторых паграшчных славянсюх плямёнау, яюя па прычы-не сваёй аддаленасщ не змаглГ развщь асабГстай дзяржаунасцГ, як, напрыклад, паляю, русюя, чэхГ, сербы i шш. Да гэтых народау адносяцца славшцы (кашубы) на Балтыцы. Як вядома, для грэчас-кай мовы неужывальныя спалучэнш sl -, slo-. Дакладна таксама, як i для лацшскай. Верагодна, можа мець рацыю тое, што ужыва-лГся толью два апошшя склады ад ласкавай назвы slo-venci.
    I што магло атрымацца у вышку? НГчога, акрамя слова Veneti. Так як Гм быу чужы славянсю паугалосны i, яны запiсвалi яго з дапамогай е, дакладна так жа, як славянсю с (перад мяккай i), яю яны чулi як t.
    Але славены (Sloveni) назывался таксама славянамi (Slovani). У гэтым выпадку ласкавая форма этношма «славяне» магла гу-чаць як Slovanbci. Гэта магло б растлумачыць шшую форму, якая ужывалася для пазначэння славян, менавгга як анты (Anti). Slovanbci, верагодна, ужо рэдукавалася у Slovanci, ад чаго пайшоу этнонГм Anti. Не Vanti, паколью, як ужо гаварылася, грэчаская мова не ве-дае гучнага фрыкатыунага V. 1снуе i скандынауская гГпотэза ужы-вання формы Ven, Van для абазначэння славян.
    1снуюць i шшыя гшотэзы паходжання назвы «славяне» -венеты (венеды). Вельмi характэрна тое, што готам быу вядомы дзеяслоу slawen, яю азначау «маучаць». Верагодна, i яны лГчылГ славян «немцами» паколью Гх мова была для германцау незра-зумелай i ацэньвалася рауназначна маучанню. Не вырашаным на сённяшнГ дзень застаецца для даследчыкау пытанне аб тым, якГм чынам атрымалася, што назва славян у грэчаскай транслГтара-цьп «sklabenoi» у пстарычных крынщах з’явГлася толью у VI ст. Славенсюя даследчыю славянства 1ван Тамажыч i Мацей Бор лГчаць, што усё указвае на тое, што ранейшую форму Slovenbci

8

пачала выцясняць больш кароткая - Sloveni ц Slaveni. Так скла-лася лащнская форма Sclavus (раб) [1, с. 347-348].
   Даследчыю славянства лiчаць, што слова «славяне» перша-пачаткова славянская народы yжывалi толью памiж сабой i яно Знавала побач з iншымi назвамi славян. Слова «славяне» у ix усведамленш атаясамлiвалася з мовай, як «слова». Яно азначала людзей, яюх можна зразумець, тых, хто размауляу на той жа мове. У пэуны момант гэтае унутранае абазначэнне прыцягнула увагу шшых, i у VI ст. яго пачалi ужываць як назву дадзенага народа.
   Дык хто ж таюя склавены, i чаму яны так раптоуна уварвал^я у Нсторыю у VI ст.? Большасць даследчыкау славянства выво-дзяць словен, славян з венетау. З гэтым неабходна пагадзщца, вы-вучаючы венецкае шсьмо. Таксама неабходна пагадзщца з тым, што шадкуль раптоуна славяне не уварвал^я у Еуропу. З’яуля-ючыся iндаеурапейцамi (а можа, i еурапеоiдамi?) яны пад вщам розных роднасных плямёнау тысячагоддзямi пражывалi у Еуро-пе ад Балтыйскага (Венецкага) мора да Чорнага, Атлантычна-га аюяна i Адрыятычнага мора. Акрамя таго, на Балканах i ва-кол Бодэнскага возера, якое у рымсюя часы называлася Lacus Venetus (Венецкае возера).
   Пакуль яшчэ не удалося вырашыць пытанне аб даунасщ этшч-най назвы «склавены». Гэтая назва распаусюдзшася на усе сла-вянскля плямёны, але у VI ст. - галоуным чынам па тлумачэнш 1ардана, якое мае больш прыватнае значэнне. Склавены складалi у той час заходнюю групу пауднёвай ветю славянсюх плямёнау. Побач са склавенамi крынщы называюць звычайна антау, яюя складалi усходнюю групу той жа пауднёвай ветю славянсюх плямёнау. Пауночную ветку гэтых плямёнау складалi венеты.
   У XX ст. ^навау шэраг тэорый, па яюх «склавены» - гэта «суовены» Пталямея, вельмi блiзкiя «скалотам» Герадота. Але такля меркаванш не былi прызнаны, з’яулял^я малапаспяховай гшотэ-зай i, зразумела, не магл1 быць катэгарычнымк Найбольш паспя-хова у гэтым напрамку прасунууся А. Д. Удальцоу [10, c. 6].
   Ёсць, аднак, i адзшкавае, не пазбауленае щкавасщ, упамшанне этшчнага iмя «склау» («Sklavus»). Дарэчы, на сённяшн дзень яно

9

не вытлумачана Нсторыкамг У эштафп, прысвечанай Марцшу (ён быу спачатку абатам Думшскага манастыра, яю знаходз^ся блiз упадзення Соны у Рону, а затым - ешскапам горада Бракара у пауночна-заходняй 1спанп), гаворыцца, што ён (Марцш) далучыу да хрысщянства прадстаушкоу шматлпах плямёнау: «Ты прылу-чыу да саюзу з Хрыстом розныя лютыя плямёны». Далей щзе ix пералiчэнне: Alamannus, Saxo, Toringus, Pannonius, Rugus, Sklavus, Nara, Sarmata, Datus, Ostrogotus, Frankus, Burgundio, Dakus, Alanus, Te duce nosse Deum gaudent; tua signa Svevus admirans ducit [3, c. 211].
   Гэтую эттафлю прыводзщь у каментарыях да «Гетыю» 1арда-на К. Ч. Скржынская i даводзщь да чытачоу, што гэты урывак быу недакладна змешчаны даследчыкам Мшушным у аддзеле антычных шсьменшкау услед за Плшем, Тацытам i Пталямеем. Таксама памылкова было вызначана аутарства твора: эпiтафiя па-мылкова прытсвалася Альцыму Экдзщыю Авыу. Але галоунае не у тым, што Авы не з’яуляуся старажытным шсьменшкам-Нсторыкам, а у тым, што у эттафп вялпсую щкавасць выклпсае непасрэднае суседства у пералiчэннi плямёнау «Склава» з «Нарай». Апошняе iмя цяжка з чымсьц супаставщь, акрамя як з Норыкам. Таюм шляхам i пайшлi петорыкп Але тут можна было б засум-нявацца. Што ж за таю этнас «Nara»?
   Калi мелюя на увазе плямёны Норыка, а яны былi безумоуна славянам^ то лепш было б чакаць ад аутара формы Norensis, Noricanus щ, у крайшм выпадку, Nora. A «Nara» з’яуляецца чыста балцкай назвай, i калi «Nara» - гэта «Nora» - Норык, то можна дапусцщь, што норцы першапачаткова былi балтамт
   Увогуле корань -нар- балцкага паходжання. Яго аснова супа-стауна з лыоусюм nerti - ныраць, нырок, фшамоуным narvaine - пароы, быстрыш. У лыоускай i латышскай мовах ёсць шэраг слоу з гэтай асновай: nara - «русалка», naras - «нырок, гагарка», i блiзкiя, падобныя да ix [2, с. 251]. Таму, верагодна, тыя тапошмы i пдротмы з коранем - нар-, што сёння захавал^я у Еуропе, балцкага паходжання. I леташсная «Нара», што знаходзшася побач са «склавамы, магчыма, была першапачаткова балцкай. Далей «Аповесць мшулых гадоу» расказвае нам, што «нарцы

10

Доступ онлайн
490 ₽
В корзину